Branża
Branża > Informacje dla branży > Newsy prasowe > 30 lat ochrony konkurencji w Polsce

30 lat ochrony konkurencji w Polsce

Ponad 4 tys. wydanych decyzji z zakresu praktyk antykonkurencyjnych i ponad 12 tys. dotyczących koncentracji, dekoncentracji i przekształceń – to efekt 30 lat pracy polskiego urzędu antymonopolowego. Rekordowa nałożona kara to ponad 29 mld zł dla Gazpromu za koncentrację bez zgody Prezesa UOKiK. Urząd od lat jest aktywny na arenie międzynarodowej.

Polski Urząd Antymonopolowy powstał 13 kwietnia 1990 r. na mocy ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym. Był pierwszą tego typu instytucją w państwach postkomunistycznych.

– Przez 30 lat historii Urzędu zmieniały się jego zadania, kompetencje i narzędzia. Przez cały ten czas konsekwentnie staliśmy jednak na straży przestrzegania zasad konkurencji i uczciwych zasad gry rynkowej. Dzięki działalności Urzędu gospodarka rynkowa może się swobodnie rozwijać z korzyścią zarówno dla uczciwych przedsiębiorców, jak i dla konsumentów, którzy w efekcie uzyskują lepszy wybór, produkty wysokiej jakości w przystępnej cenie. Uczciwa konkurencja to czysty zysk dla przedsiębiorców, konsumentów, gospodarki. Jest jeszcze jednak wiele do zrobienia aby mechanizm rynkowy mógł działać sprawnie i uczciwie – mówi Tomasz Chróstny, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Jak zmieniały się kompetencje Urzędu

Początkowo do zadań Urzędu Antymonopolowego należała kontrola przekształceń własnościowych przedsiębiorstw państwowych oraz koncentracji podmiotów na rynku, a także zwalczanie praktyk monopolistycznych poprzez walkę z nadużywaniem pozycji rynkowej i antykonkurencyjnymi porozumieniami. W 1996 r. Urząd Antymonopolowy zmienił nazwę na Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów i uzyskał nowe kompetencje: ochronę konsumentów oraz nadzór nad Inspekcją Handlową.

Kolejna ważna cezura to rok 2001, kiedy weszła w życie ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Uporządkowała ona dotychczas obowiązujące rozwiązania, uwzględniając przy tym konieczność dostosowania krajowych przepisów do unijnych. Wraz z wejściem Polski do UE w 2004 r. Prezes UOKiK uzyskał nowe narzędzie do zwalczania niedozwolonych porozumień ograniczających konkurencję – program łagodzenia kar (leniency). W 2007 r. została uchwalona obecnie obowiązująca ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów, a w 2015 r. nastąpiła jej istotna nowelizacja, która wprowadziła m.in. dwuetapowe postępowania w sprawach z zakresu kontroli koncentracji. Prezes UOKiK zyskał wtedy także możliwość nakładania kar finansowych na osoby fizyczne odpowiedzialne za udział w porozumieniu ograniczającym konkurencję. Regulacja ustanowiła też instytucję dobrowolnego poddanie się karze. W 2017 r. ruszył program dla sygnalistów.

Z biegiem lat Prezes UOKiK zyskiwał nowe kompetencje z zakresu szeroko pojętej ochrony konkurencji.

  • Od 2000 r. UOKiK monitoruje pomoc publiczną udzielaną polskim przedsiębiorcom, a od 2004 r. koordynuje dotyczące jej postępowania przed Komisją Europejską.
  • Od 2017 r. na mocy ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej Prezes Urzędu interweniuje na rynku rolno-spożywczym, aby wyeliminować nieuczciwe praktyki handlowe wobec jego słabszych uczestników, np. rolników.
  • Od 2020 r. Urząd posiada kompetencje do zwalczania zatorów płatniczych z możliwością nakładania kar na największych dłużników.

Kluczowe decyzje i kary

W ciągu 30 lat swojego istnienia (1990-2019) Prezes Urzędu wydał 4250 decyzji w sprawie praktyk antykonkurencyjnych i 12 143 decyzje dotyczących struktury przedsiębiorstw. Trzeba przy tym pamiętać, że w pierwszym okresie do 2001 r. te ostatnie dotyczyły nie tylko koncentracji jak obecnie, ale także dekoncentracji i przekształceń – wydano ich wówczas w sumie 8658. Natomiast decyzji w sprawie praktyk antymonopolowych powstało w tym czasie 2247.

Pierwsza w historii Urzędu Antymonopolowego decyzja z 1990 r. dotyczyła praktyk cenowych Fabryki Samochodów Osobowych z Warszawy. Tylko w ciągu miesiąca cena Fiata 125 wzrosła trzykrotnie. Jednym z efektów działań podjętych wówczas przez Prezesa Urzędu było obniżenie przez Radę Ministrów cła na ten typ samochodów – o 70 proc. W konsekwencji, w kolejnym roku import trzykrotnie przewyższył produkcję krajową, tworząc w ten sposób konkurencję na rynku z korzyścią dla konsumentów.

Od 2002 r. do 2019 r. Prezes UOKiK wydał 3485 decyzji z zakresu kontroli koncentracji, 1599 – z zakresu nadużywania pozycji dominującej i 404 – w sprawie porozumień ograniczających konkurencję. Wybraliśmy 5 z nich, które naszym zdaniem miały kluczowe znaczenie:

  1. Zakazane porozumienie producenta farb z marketami – 2006 r. Prezes UOKiK nałożył w sumie niemal 110 mln zł kar na uczestników zakazanego porozumienia: Polifarb Cieszyn-Wrocław i właścicieli siedmiu marketów budowlanych. Uznał, że przedsiębiorcy wspólnie ustalali ceny na oferowane produkty, co odbijało się na kieszeniach konsumentów.
  2. Bezprawne praktyki banków – 2006 r. Dwadzieścia banków wspólnie ustalało wysokość opłat interchange pobieranych za transakcje dokonywane kartami płatniczymi Visa i MasterCard. Był to swego rodzaju podatek nałożony przez banki na handlowców, który mógł się też przekładać się na wyższe ceny dla konsumentów. Prezes UOKiK nałożył na banki w sumie ponad 164 mln zł kar.
  3. Cementowy kartel – 2009 r.  Maksymalne kary o łącznej wysokości ponad 411 mln zł za uczestnictwo w kartelu nałożyła Prezes UOKiK na największych producentów cementu, których łączny udział w rynku wynosił prawie 100 proc. Siedem spółek przez ponad 11 lat dzieliło rynek i ustalało ceny, wymieniając się w tym celu poufnymi informacjami.
  4. Budowa gazociągu Nord Stream 2 – 2020 r. Prezes UOKiK nałożył rekordową karę ponad 29 mld zł kary na Gazprom i ponad 234 mln zł na 5 pozostałych spółek uczestniczących w budowie rurociągu – to skutek braku zgody na transakcję. Podmioty muszą także rozwiązać umowy zawarte na finansowanie gazociągu NS2.
  5. Zmowa na warszawskim rynku ciepła – 2020 r. Prezes UOKiK nałożył blisko 120 mln zł kar na spółki z grupy Veolia Polska za porozumienie ze spółkami z grupy PGNiG dotyczące podziału rynku, zmowy cenowej i przetargowej, a w efekcie wyższe ceny za ogrzewanie w Warszawie. Po raz pierwszy ukarany został również menedżer bezpośrednio odpowiedzialny za naruszenie przepisów.

W sumie w latach 2000-2019 Prezes UOKiK nałożył ponad 1,36 mld zł kar za zawieranie antykonkurencyjnych porozumień oraz prawie 620 mln zł kar za nadużywanie pozycji dominującej.

Współpraca międzynarodowa

Istotnym aspektem 30-lecia UOKiK jest aktywność na arenie międzynarodowej, która uzupełnia i wzmacnia krajowe działania. Szczególnie mocno Urząd angażuje się w prace Europejskiej Sieci Konkurencji (ECN), której częścią stał się w chwili wstąpienia do UE w 2004 r. Sieć tworzą Komisja Europejska i organy ochrony konkurencji państw członkowskich. ECN ma na celu zapewnienie konsekwentnego i jednolitego stosowania prawa konkurencji na terenie UE. Jest to forum ułatwiające wymianę doświadczeń i udzielanie wsparcia w ramach stosowania narzędzi dochodzeniowych i prowadzenia postępowań. Przedstawiciele UOKiK są zaangażowani w działalność ECN poprzez udział w grupach roboczych dotyczących karteli czy porozumień wertykalnych oraz w podgrupach sektorowych dotyczących m.in. bankowości, energetyki, żywności, mediów, a także sektora cyfrowego. Obecnie jednym z najważniejszych wyzwań w ramach ECN jest stosowanie reguł konkurencji podczas Covid-19 oraz implementowanie do polskiego prawa przepisów dyrektywy ECN+ dającej organom antymonopolowym lepsze narzędzia do egzekwowania reguł konkurencji.

– Gdy dyrektywa ECN+ zostanie wdrożona do krajowych porządków prawnych, urzędy antymonopolowe wszystkich państw członkowskich będą miały do dyspozycji jednakowe minimum narzędzi służących równie efektywnemu egzekwowaniu reguł konkurencji, jak ma to miejsce w przypadku Komisji Europejskiej. Dyrektywa wzmocni niezależność UOKiK oraz zapewni mu skuteczniejsze uprawnienia decyzyjne – mówi Olivier Guersent, Dyrektor Generalny Dyrekcji Generalnej ds. konkurencji Komisji Europejskiej, składając polskiemu Urzędowi i jego pracownikom najlepsze życzenia z okazji jubileuszu 30-lecia. Podkreśla przy tym, że UOKiK od swojego powstania w 1990 r. odgrywa dużą rolę w zapewnianiu prawidłowego funkcjonowania gospodarki w Polsce.

www.uokik.gov.pl