Branża rolno-spożywcza przerażona. Ministerstwo rolnictwa: Produkcja żywności nie jest infrastrukturą krytyczną
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi przekonuje, że „sektor rolno-spożywczy oraz dystrybucji żywności jest szczególnie ważnym działem gospodarki”. Przyznaje jednak, że „produkcja żywności nie znajduje się na liście infrastruktury krytycznej”. W kwestii dostępu kluczowych branż produkcji spożywczej do energii elektrycznej urząd wymienia podległe instytucje włączone w proces „ciągłego i wnikliwego monitorowania sytuacji na poszczególnych rynkach rolnych”.
W odpowiedzi na interpelację grupy posłów w sprawie planowanych przez rząd pakietów działań ochronnych, mających na celu zabezpieczenie bezpieczeństwa żywnościowego kraju w kontekście galopujących cen gazu i prądu, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi przekonuje, że „Polska jest jednym z bardziej znaczących producentów żywności w UE, a jej sektor spożywczy stanowi ok. 20 proc. wartości sprzedaży całego krajowego przemysłu.”
Zdaniem urzędników, „Polska jest krajem, w którym nie ma zagrożeń dla bezpieczeństwa żywnościowego”, ale zaznaczają oni jednocześnie, że resort przywiązuje szczególną wagę do problemów, z którymi na co dzień spotykają się przedsiębiorcy branży spożywczej – pandemia COVID-19, zbrojna agresja Federacji Rosyjskiej na terytorium Ukrainy, zagrożenie przerwami dostaw energii i surowców, wzrostem cen i brakami siły roboczej.
Ministerstwo wylicza podjęte przez rząd działania osłonowe. „Z uwagi na wzrost cen żywności oraz coraz wyższe koszty energii, które znacząco zwiększają koszty produkcji, w tym również w branżach przemysłu spożywczego, podjęto dodatkowe działania pomocowe tj. czasowo obniżono stawkę podatku VAT”.
Rząd chwali się tarczą antyinflacyjną
Jak wylicza MRiRW, w ramach tarczy antyinflacyjnej stosowana jest m.in. niższa stawka VAT na:
- paliwa – 8 proc. (zamiast 23 proc.),
- prąd i ciepło – 5 proc.,
- gaz – 0 proc.
- do 0 proc. jest obniżony również VAT na podstawowe produkty żywnościowe, nawozy i wybrane środki produkcji rolniczej.
Szczegółowa wyliczanka
Jednocześnie jednak rząd przyznaje, że produkcja żywności nie znajduje się na liście Infrastruktury Krytycznej Wsi. Zgodnie z ustawą o zarządzaniu kryzysowym infrastruktura krytyczna (IK) to rzeczywiste i cybernetyczne systemy oraz wchodzące w ich skład powiązane ze sobą funkcjonalnie obiekty, w tym obiekty budowlane, urządzenia, instalacje, usługi kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz służące zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów administracji publicznej, a także instytucji i przedsiębiorców. Infrastruktura krytyczna obejmuje systemy:
- zaopatrzenia w energię, surowce energetyczne i paliwa,
- łączności,
- sieci teleinformatycznych,
- finansowe,
- zaopatrzenia w żywność,
- zaopatrzenia w wodę,
- ochrony zdrowia,
- transportowe,
- ratownicze,
- zapewniające ciągłość działania administracji publicznej,
- produkcji, składowania, przechowywania i stosowania substancji chemicznych i promieniotwórczych, w tym rurociągi substancji niebezpiecznych.
Urząd zaznacza, że nie każdy strategiczny obiekt należy do infrastruktury krytycznej (IK). O tym czy dany obiekt zalicza się do IK decydują szczegółowe kryteria zapisane w niejawnym załączniku do Narodowego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej (NPOIK). Aktualnie obowiązujące kryteria identyfikacji IK zostały opracowane przez Rządowe Centrum Bezpieczeństwa (RCB) we współpracy z ministrami i kierownikami urzędów centralnych oraz przy wsparciu przedsiębiorców prywatnych.
Kryteria podzielone są na dwie grupy:
1) kryteria systemowe – charakteryzujące ilościowo lub podmiotowo parametry (funkcje) obiektu, urządzenia, instalacji lub usługi, których spełnienie może spowodować zaliczenie do infrastruktury krytycznej. Kryteria te przedstawione są dla każdego z systemów IK,
2) kryteria przekrojowe – opisujące parametry odnoszące się do skutków zniszczenia bądź zaprzestania funkcjonowania obiektu, urządzenia, instalacji lub usługi.
Kryteria przekrojowe obejmują:
- ofiary w ludziach,
- skutki finansowe,
- konieczność ewakuacji,
- utratę usługi,
- czas odbudowy,
- efekt międzynarodowy,
- unikatowość.
Kryteria określają wartości liczbowe, stosowane dla scharakteryzowania cechy, ze względu na którą dana infrastruktura klasyfikowana jest jako IK. W przypadku braku takiej możliwości opisano funkcje realizowane przez badaną infrastrukturę.
Identyfikacja IK została podzielona na trzy przedstawione poniżej etapy:
- etap pierwszy – w celu dokonania pierwszej selekcji obiektów, instalacji, urządzeń lub usług, które potencjalnie mogłyby zostać uznane za IK w danym systemie, do infrastruktury systemu należy zastosować kryteria systemowe, właściwe dla danego systemu IK,
- etap drugi – w celu sprawdzenia, czy obiekt, urządzenie, instalacja lub usługa pełni kluczową rolę dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz czy służy zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów administracji publicznej, a także instytucji i przedsiębiorców, do infrastruktury wyłonionej w etapie pierwszym należy zastosować definicję zawartą w art. 3 pkt 2 ustawy o zarządzaniu kryzysowym,
- etap trzeci – w celu oceny potencjalnych skutków zniszczenia lub zaprzestania funkcjonowania potencjalnej IK, do infrastruktury wyłonionej w etapie pierwszym i drugim należy zastosować kryteria przekrojowe, przy czym potencjalna IK musi spełnić przynajmniej dwa kryteria przekrojowe.
Podejście obiektowe zastąpione usługowym
Jednocześnie ministerstwo informuje, że RCB przystąpiło do opracowania kolejnej wersji NPOIK. Dotychczasowe obiektowe podejście do wyłaniania IK zostanie zastąpione usługowym. Dzięki temu dotychczasowy wykaz IK będzie uzupełniony o pomijane do tej pory elementy zapewniające ciągłość usług o kluczowym znaczeniu dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz służących zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów administracji publicznej, a także instytucji i przedsiębiorców.
Lawina danych. A konkrety?
Jak czytamy w dokumencie MRiRW, produkcja żywności jest jedną z najbardziej energochłonnych, zaraz po transporcie i przemyśle ciężkim branż przemysłu. Energia cieplna i elektryczna wykorzystywana jest w procesach: magazynowych, przetwórczych, przechowalniczych (chłodzenie, mrożenie, suszenie, wentylacja) i logistycznych. Dodatkowo energia elektryczna niezbędna jest do utrzymania sieci teleinformatycznej, komputerów sterujących procesami produkcyjnymi i magazynowania oraz komunikacji telefonicznej koniecznej w procesach zarządzania.
W strukturze polskiego przemysłu spożywczego największy udział posiada branża mięsna, na którą przypada ok. 26 proc. ogółu wartości produkcji sprzedanej, na drugiej pozycji jest branża mleczarska (14 proc.), a w dalszej kolejności: przetwórstwo i wytwarzanie produktów przemiału zbóż (w tym: młynarska, piekarska, cukrownicza) z ok. 10 proc. udziałem, przetwórstwo owoców i warzyw (ok. 8 proc.), rybna (5 proc.), paszowa (7,6 proc.), koncentratów spożywczych (7,5 proc.) i olejarska (3 proc.). W związku z tym, sektory przetwórstwa z największym udziałem wartości produkcji sprzedanej mają kluczowy wpływ na zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego w kraju oraz na sytuację ekonomiczną w rolnictwie w związku z wykorzystywaniem do przetwarzania podstawowych produktów rolnych. Wynika to również z preferencji w zakresie spożycia artykułów żywnościowych przez Polaków.
W odniesieniu do struktury branżowej przedsiębiorstw przemysłu spożywczego należy odnotować przeważający udział sektora piekarskiego (2419 firm), mięsa czerwonego i drobiowego (1190 firm), koncentratów spożywczych (208 firm), owocowo-warzywnego (299 firm) i mleczarskiego (bez lodów) (179 firm), przetwórstwa ryb (138 firm), zbożowo-skrobiowego (137 firm).
Liczby te przekładają się na faktyczne zapotrzebowanie na energię elektryczną i cieplną w procesach produkcyjnych w tych branżach. Należy zauważyć, że największe zużycie energii występuje w tych branżach, które odznaczają się długim i ciągłym procesem produkcyjnym, począwszy od przygotowania produktów do przetwórstwa, przetwarzania, magazynowania w odpowiednio do tego przystosowanych pomieszczeniach, przygotowania do sprzedaży oraz logistyki. Ograniczenia w dostawach energii dotyczą przede wszystkim branż, które ze względu na charakter procesów przetwórczych i przechowalniczych, w tym zachowania stabilnego łańcucha chłodniczego, wymagają stałego dostarczania energii. Ze względu na charakter i specyfikę produkcji, najbardziej narażone na ograniczenia w dostawach energii elektrycznej oraz gaz są następujące branże sektora przetwórstwa produktów rolnych:
– mięsna – gdzie niezwykle istotne jest utrzymanie „ciągu chłodniczego”, czyli utrzymywanie stałej, niezmiennej temperatury na każdym etapie łańcucha żywnościowego, co wymaga ciągłych dostaw energii i gazu. Procedura ta rozpoczyna się w chwili uboju i trwa do momentu sprzedaży do konsumenta;
– mleczarska – w której występuje konieczność zapewnienia ciągłości w dostawach energii ze względu na długotrwały proces technologiczny na bazie surowego mleka i zapewnienie łańcucha chłodniczego. W szczególności produkcja jogurtów i kefirów odznacza się wydłużonym procesem fermentacji, który wymaga zabezpieczenia ciągłych dostaw energii.
Z kolei produkcja serów dojrzewających wymaga utrzymania odpowiedniej temperatury i wilgotności w długim okresie czasu. Podobnie jak w przypadku branży mięsnej, branża mleczarska wymaga utrzymania łańcucha chłodniczego;
– owocowo-warzywna – w której konieczność utrzymania ciągłości w dostawach energii elektrycznej w przypadku mrożonych warzyw i owoców wynika z konieczności ich przechowywania w chłodniach i zamrażalniach. Podobnie jak w przypadku branży mięsnej i mleczarskiej, sektor owocowo-warzywny również wymaga utrzymania łańcucha chłodniczego;
– młynarska – która jest kluczowym sektorem zapewniającym dostawy surowca do produkcji pieczywa. Proces przemiału zbóż, nawet w nowoczesnych młynach, ma charakter długotrwały wymagający zabezpieczenia ciągłych dostaw energii wykorzystywanej do przygotowania surowca (dosuszanie, czyszczenie), procesu przemiału zbóż na mąkę, kasze, kaszki, otręby – które należą do podstawowych produktów zapewniających zachowanie bezpieczeństwa żywnościowego;
– piekarska – pieczywo jest produktem pierwszej potrzeby, co warunkuje konieczność zabezpieczenia ciągłych dostaw energii do zakładów. W zależności od procesu produkcyjnego najdłuższym procesem jest tradycyjny wypiek chleba (nastawianie zakwasu, wzrost ciasta, wypiekanie chleba) – z kolei przemysłowy wypiek chleba w procesach zautomatyzowanych wymaga dużych dostaw energii w krótkim czasie. Ponadto, w przypadku wytwarzania pieczywa mrożonego, które może być przechowywane w dłuższym czasie i następnie wypiekane, niezbędne jest zapewnienie ciągu chłodniczego;
– rybna – w której konieczne jest utrzymanie ciągłości w dostawach energii elektrycznej w przypadku mrożonych ryb, które trzeba przechowywać w chłodniach i zamrażalniach. Zachowanie łańcucha chłodniczego ma podstawowe znaczenie w trakcie przygotowania do przetwarzania i samego procesu przetwórczego. Podobnie jak w przypadku ww. branż, sektor rybny również wymaga stałego utrzymania łańcucha chłodniczego, którego przerwanie wiąże się z konsekwencjami, tak jak dla innych sektorów.
Jak rządzący reagują w sytuacjach nadzwyczajnych?
Ministerstwo przekonuje, że sytuacje nadzwyczajne, takie, jak np. kryzys spowodowany epidemią koronawirusa, trwający konflikt zbrojny na Ukrainie czy ostatnio znaczny wzrost cen energii elektrycznej i gazu wymagają ciągłego i wnikliwego monitorowania sytuacji na poszczególnych rynkach rolnych zwłaszcza najważniejszych grup produktów wytwarzanych przez polskich producentów (mleka, mięsa, zbóż i cukru).
„W proces ten włączone są instytucje podległe i nadzorowane przez MRiRW, w tym m.in. Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa, Państwowy Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowy Instytut Badawczy. Ponadto MRiRW jest w stałym kontakcie z organizacjami reprezentującymi różne ogniwa łańcucha rynkowego (rolnicy, przetwórcy, handlowcy). Daje to możliwość podejmowania adekwatnych do sytuacji działań pomocowych wspierających zarówno polskich rolników, jak i przetwórców.” – czytamy w dokumencie.