Wpływy z opłaty cukrowej i od alkoholu wydane niezgodnie z przeznaczeniem
Działania organów państwa w zakresie dysponowania środkami z opłaty cukrowej i opłaty od napojów alkoholowych nie były realizowane rzetelnie i prawidłowo. Wpływy z obu źródeł – łącznie ponad 5,2 mld zł w latach 2021-2023 – zasiliły budżet NFZ i w założeniu miały być dodatkowym wsparciem leczenia negatywnych skutków zdrowotnych spożywania napojów słodzonych i alkoholu. W rzeczywistości jednak miały charakter fiskalny i stały się kolejnym źródłem finansowania ogółu świadczeń, a nie konkretnych i celowanych działań zawartych w ustawie o zdrowiu publicznym oraz ustawie o przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Co więcej, nie spowodowały realnego wzrostu wydatków na te działania. Z kolei do samorządów trafiło blisko 760 mln zł z opłaty alkoholowej. Skontrolowane gminy wydatkowały środki z tej puli zgodnie z przeznaczeniem, czyli m.in. na profilaktykę i rozwiązywanie problemów alkoholowych.
Kontrola NIK przeprowadzona w Centrali NFZ, trzech oddziałach wojewódzkich Funduszu, w Krajowym Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom oraz wybranych gminach i urzędach skarbowych miała odpowiedzieć na pytanie, czy prawidłowo i rzetelnie realizowane były zadania dotyczące poboru i wydatkowania opłat od środków spożywczych i napojów alkoholowych.
Opłaty od napojów słodzonych i alkoholu
Opłatę od środków spożywczych (tzw. opłatę cukrową) wprowadzono 1 stycznia 2021 r. Zgodnie z ustawą, NFZ może przeznaczać środki z tej opłaty (stanowiące w 96,5% jego przychód) na działania edukacyjno-profilaktyczne i na leczenie pacjentów z chorobami powstającymi na tle niewłaściwych zachowań zdrowotnych, w szczególności z nadwagą i otyłością. W latach 2021-2023 środki z opłaty cukrowej, które zasiliły budżet NFZ, wyniosły blisko 4,5 mld zł.
Analizy Centrum Monitorowania Rynku wykazały, że wprowadzenie opłaty cukrowej spowodowało wyraźny wzrost cen słodzonych napojów bezalkoholowych – napojów gazowanych nawet o 36%, wód smakowych o ok. 22% a herbat mrożonych o 18%. Jednocześnie spadł popyt na te produkty, odpowiednio o: 20% w przypadku napojów gazowanych, 21% wód smakowych oraz 5% herbat mrożonych.
Od 1 stycznia 2021 r. wprowadzono również nowy rodzaj opłaty od napojów alkoholowych w opakowaniach o pojemności do 300 ml. W latach 2021-2023 wpływy z tych opłat wyniosły łącznie 1,5 mld zł. Połowa kwoty trafiała do NFZ, który miał obowiązek przeznaczać środki na edukację i profilaktykę oraz na świadczenia zdrowotne w zakresie opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień i innych następstw zdrowotnych spożywania alkoholu. Pozostałe 50% zasiliło dochody gmin, które mogły je wydać na realizację lokalnej polityki przeciwdziałania skutkom spożywania alkoholu.
W pierwszym roku obowiązywania opłaty alkoholowej spożycie wyrobów spirytusowych (w przeliczeniu na 100% alkoholu) wynosiło 3,8 litra na jednego mieszkańca. W kolejnych latach nastąpił nieznaczny jego spadek, na który – poza wprowadzoną opłatą – miała wpływ przede wszystkim podwyżka akcyzy w 2022 r.
Zarówno przepisy regulujące opłatę cukrową jak i opłatę od napojów alkoholowych od momentu ich wprowadzenia do porządku prawnego wywołują szereg wątpliwości interpretacyjnych, w tym również co do charakteru tych opłat.
Cały artykuł w linku: www.nik.gov.pl