Zmiany klimatu a reakcja UE
Ograniczenie globalnego ocieplenia – wzrost poniżej 2°C
Średnia roczna temperatura na świecie znacząco wzrosła od czasu rewolucji przemysłowej, a ostatnia dekada (2009–2018) była najcieplejszą odkąd zaczęto prowadzić pomiary temperatury. Z 18 najcieplejszych lat w historii pomiarów, 17 zanotowano po 2000 r.
Według danych programu monitorowania zmian klimatu Copernicus, 2020 rok był najcieplejszym w Europie w historii pomiarów. Większość dowodów wskazuje, że wynika to ze wzrostu emisji gazów cieplarnianych spowodowanych działalnością człowieka.
Średnia temperatura na Ziemi jest obecnie o 0,91-0,96°C wyższa niż pod koniec XIX w. Naukowcy uważają, że jeśli temperatura wzrośnie o więcej niż 2°C w stosunku do temperatury sprzed epoki przemysłowej, drastycznie zwiększy się ryzyko niebezpiecznych i potencjalnie katastrofalnych zmian w środowisku.
Dlatego wspólnota międzynarodowa uzgodniła, że globalne ocieplenie powinno być utrzymywane na poziomie poniżej 2°C.
Dlaczego reakcja UE jest ważna?
Według Europejskiej Agencji Ochrony Środowiska, Unia Europejska jest trzecim co do wielkości emitentem gazów cieplarnianych na świecie, po Chinach i USA. W 2017 r. sektor energetyczny odpowiadał za 80,7% emisji gazów cieplarnianych w UE.
Wspólne działania łagodzące zmianę klimatu mają kluczowe znaczenie, ponieważ dotyka ona wszystkie kraje UE, nawet jeśli nie w ten sam sposób. W regionie śródziemnomorskim mogą częściej występować skrajnie wysoka temperatura i mniejsze opady, podczas gdy 11 krajów regionu kontynentalnego narażonych jest na większe ryzyko wylewania rzek i pożarów lasów.
Wspólne wysiłki UE przynoszą efekty. W 2008 r. UE postawiła sobie za cel obniżenie emisji gazów cieplarnianych do 2020 r. o 20% w porównaniu z poziomem z 1990 r.
Parlament Europejski wskazuje, że wraz z przyjęciem nowego prawa klimatycznego w czerwcu 2021 r. utorował drogę do osiągnięcia innych ambitnych celów – ograniczenia o 55% gazów cieplarnianych w UE do 2030 r. i osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r.
UE i międzynarodowa polityka klimatyczna
UE jest kluczową stroną w negocjacjach klimatycznych pod egidą ONZ. W 2015 r. ratyfikowała porozumienie paryskie, pierwsze w historii powszechne światowe porozumienie w dziedzinie klimatu. Jego celem jest przeciwdziałanie zmianie klimatu poprzez ograniczenie wzrostu temperatury na świecie do 1,5°C w stosunku do temperatury sprzed epoki przemysłowej.
W ramach porozumienia paryskiego, UE zobowiązała się do zmniejszenia do 2030 r. emisji gazów cieplarnianych w UE o co najmniej 40% poniżej poziomu z 1990 r. Ponadto, w ramach Europejskiego Zielonego Ładu, UE zobowiązała się również do osiągnięcia zerowych emisji netto do 2050 roku. UE wprowadziła różne środki, by osiągnąć ten cel. Teraz, wraz z przyjęciem pośredniego celu na 2030 r., UE potwierdziła swoje zobowiązanie do walki ze zmianą klimatu i zaznaczyła swoją pozycję przed szczytem klimatycznym ONZ COP26, który odbędzie się w listopadzie 2021 r. w Glasgow.
Europejski Zielony Ład
W listopadzie 2019 r., Parlament Europejski ogłosił kryzys klimatyczny, wzywając Komisję Europejską do dostosowania wszystkich jej wniosków do celu ograniczenia globalnego ocieplenia do poniżej 1,5°C i zapewnienia znacznego ograniczenia emisji gazów cieplarnianych.
W odpowiedzi, Komisja Europejską pod przewodnictwem Ursuli von der Leyen zaproponowała Europejski Zielony Ład – plan działania dla Europy do stania się kontynentem neutralnym dla klimatu do 2050 roku. Jednym z jego celów są ramy prawne dotyczące klimatu – unijne prawo o klimacie, które będzie prawnie wiążące dla wszystkich krajów UE w 2021 roku.
Unijny plan na rzecz bardziej ekologicznej i zrównoważonej Europy obejmuje szeroki zakres sektorów i obejmuje takie cele, jak:
- zachowanie różnorodności biologicznej,
- zapewnienie zdrowszego systemu żywności,
- wsparcie gospodarki o obiegu zamkniętym,
- promowanie zielonych inwestycji,
- wsparcie przemysłu w „zielonej” transformacji.
Środki finansowe UE na rzecz klimatu
Aby sfinansować Zielony Ład, Komisja Europejska przedstawiła w styczniu 2020 r. plan inwestycyjny na rzecz zrównoważonej Europy, który ma przyciągnąć co najmniej bilion euro inwestycji publicznych i prywatnych w ciągu następnej dekady.
Zgodnie z planem inwestycyjnym, fundusz na rzecz sprawiedliwej transformacji ma wesprzeć regiony i społeczności, które najbardziej ucierpią w wyniku zielonej transformacji, na przykład regiony silnie uzależnione od węgla.
Aby zachęcić do inwestowania w działania zrównoważone środowiskowo i zapobiec finansowaniu projektów stosujących „pseudoekologiczny marketing”, czyli bezpodstawnie twierdzących, że są ekologiczne, UE wprowadziła nowe zasady definiujące działania ekologiczne i zrównoważone.
W ramach wieloletniego budżetu UE na lata 2021-2027 i wraz z wysiłkami w kierunku odbudowy po pandemii, UE zapewni, że finansowanie dla rolnictwa, programów Horyzont Europa i LIFE, unijnego programu działań w zakresie środowiska, funduszu na rzecz sprawiedliwej transformacji oraz funduszy regionalnych i spójności trafi do projektów wspierających jej ambicje klimatyczne.
Ograniczanie emisji gazów cieplarnianych
Mechanizmy wprowadzone w życie przez UE różnią się w zależności od sektora.
Aby zmniejszyć emisje pochodzące z elektrowni i przemysłu, UE wprowadziła w życie pierwszy i dotychczas największy na świecie rynek emisji dwutlenku węgla. W obowiązującym na nim systemie handlu uprawnieniami do emisji (ETS), firmy muszą kupować pozwolenia na emisję CO2, więc im mniej zanieczyszczają, tym mniej płacą. System ten obejmuje 45% całkowitej emisji gazów cieplarnianych w UE.
W pozostałych sektorach, takich jak rolnictwo lub budownictwo, redukcje zostaną osiągnięte poprzez uzgodnione krajowe cele redukcji emisji, wyliczane w oparciu o produkt krajowy brutto na mieszkańca poszczególnych krajów.
Jeśli chodzi o transport drogowy, wiosną 2019 r. Parlament Europejski poparł przepisy mające na celu zmniejszenie emisji CO2 o 37,5% dla nowych samochodów osobowych, 31% dla dostawczych i 30% dla ciężarowych do 2030 roku.
Dotychczas nie było wymogów UE dla statków w zakresie ograniczania emisji gazów cieplarnianych. We wrześniu 2020 r. europosłowie zagłosowali za włączeniem transportu morskiego do systemu handlu emisjami od 2022 r. oraz za ustanowieniem wiążących wymagań dla przedsiębiorstw żeglugowych, aby ograniczyły emisje CO2 o co najmniej 40% do 2030 roku. W kwietniu 2021 r. Parlament zaapelował o efektywny, sprawiedliwy i czysty transport morski i zwrócił uwagę na zagrożenie ucieczką emisji.
UE chce również wykorzystać w walce ze zmianami klimatu możliwości pochłaniania CO2 przez lasy. Europarlament przegłosował w 2017 r. rozporządzenie w sprawie zapobiegania emisjom wynikającym z wylesienia i zmiany sposobu użytkowania gruntów.
Ponadto, oczekuje się, że Komisja Europejska przygotuje do końca roku projekt mechanizmu dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2, zachęcającego firmy w i spoza UE do dekarbonizacji poprzez nałożenie opłaty węglowej na niektóre towary importowane z krajów o niższych ambicjach klimatycznych. Ma to zapobiegać tzw. uciecze emisji, czyli przenoszeniu produkcji przez firmy do krajów z mniej restrykcyjnymi przepisami w kwestii ograniczania emisji gazów cieplarnianych.
Sprostanie wyzwaniom w zakresie energii
W lipcu 2020 r. Komisja Europejska przedstawiła projekt strategii wodorowej dla Europy neutralnej klimatycznie. Ma ona przyspieszyć rozwój technologii czystego wodoru i zapewnić, że będzie on odgrywał znaczącą rolę w neutralnym klimatycznie systemie energetycznym UE do 2050 roku. W sprawozdaniu przyjętym w maju eurodeputowani stwierdzili, że tylko zielony wodór produkowany ze odnawialnych źródeł może w zrównoważony sposób przyczynić się do osiągnięcia neutralności klimatycznej w dalszej perspektywie.
Włączanie celów klimatycznych w odpowiednie polityki UE
W ramach zreformowania praw UE, aby były zgodne z celami klimatycznymi, w tym zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych o 55% do 2030 r., Komisja Europejska ma przedstawić pakiet, który będzie zawierał przegląd prawodawstwa związanego z efektywnością energetyczną, energią odnawialną, handlu emisjami, mechanizmem dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 i emisjami CO2 z nowych samochodów osobowych i lekkich pojazdów użytkowych.