Stowarzyszenie KUPS dołączyło do koalicji 32 organizacji branżowych dot. ROP

Stowarzyszenie KUPS wraz z 31 organizacjami sektora rolno – spożywczego wystosowało apel do Premiera w sprawie szkodliwej dla sektora żywnościowego koncepcji Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta (ROP) opracowanej przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska.

Szanowny Panie Premierze, Szanowne Panie i Panowie Ministrowie,

W kontekście zamierzeń Ministerstwa Klimatu i Środowiska, przedstawionych  
w piśmie z dnia 15.02.2025 skierowanym do sejmowej Podkomisji stałej ds. monitorowania gospodarki odpadami, a dotyczących wdrożenia w Polsce zasad tzw. Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta (ROP), w imieniu niżej podpisanych 32 organizacji, reprezentujących szeroko pojęty sektor żywnościowy w tym rolników, producentów i przetwórców żywności pragniemy wyrazić swoje głębokie zaniepokojenie przedstawioną w tym piśmie koncepcją. Proponowany przez MKiŚ model ROP polega na centralizacji i upaństwowieniu systemu zarządzania odpadami opakowaniowymi poprzez pobieranie przez państwowy organ od producentów z góry określonej opłaty za wprowadzane opakowania. Naszym zdaniem taki model ROP jest niekorzystny dla naszego sektora i stoi w sprzeczności z ogłoszonym przez Pana Premiera nowym planem gospodarczym dla Polski, którego jednym z fundamentów jest deregulacja i tworzenie warunków do rozwoju i inwestycji dla polskiej gospodarki, której rolnictwo i przetwórstwo żywności jest bardzo ważną i znaczącą częścią.

Rozszerzona odpowiedzialność producenta to zestaw środków podejmowanych przez państwa członkowskie w celu zapewnienia, że producenci produktów w opakowaniach ponoszą odpowiedzialność finansową lub finansową i organizacyjną za etap cyklu życia opakowania po tym jak stanie się odpadem. Zgodnie z najnowszym unijnym rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2025/40 z dnia 19 grudnia 2024 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, zmiany rozporządzenia (UE) 2019/1020 i dyrektywy (UE) 2019/904  oraz uchylenia dyrektywy 94/62/WE  (PPWR), ROP jest kluczowym narzędziem polityki wspierającym gospodarkę o obiegu zamkniętym (GOZ) poprzez zachęty finansowe
i regulacyjne, skłaniając producentów do przejścia z modelu liniowego („weź – wyprodukuj – wyrzuć”) na model obiegu zamkniętego („projektuj – używaj – odzyskuj”). Projektując reformę systemu ROP kluczowe jest więc zadbanie o to, by proponowane mechanizmy wspierały GOZ, a nie koncentrowały się na transferach finansowych.

Tymczasem Ministerstwo Klimatu i Środowiska, wbrew licznym obietnicom wzięcia pod uwagę stanowisk wszystkich interesariuszy, gruntownie zmieniło swoje podejście co do założeń rozszerzonej odpowiedzialności producenta. O ile we wrześniu ub. r. zaproponowało rozwiązania zgodne ze sprawdzonymi wzorcami skutecznie realizowanymi w innych krajach UE, a jednocześnie uwzględniającymi polską specyfikę gospodarki komunalnej, to po kilku miesiącach zdecydowało się na radykalnie sprzeczny z zasadami GOZ i antyrynkowy wariant parapodatkowy, istniejący wyłącznie w Chorwacji i na Węgrzech. Zgodnie bowiem z najnowszymi planami Ministerstwa, producenci wyrobów w opakowaniach, w tym żywności, obłożeni zostaną specjalną daniną publiczną gromadzoną przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej i dystrybuowaną przez ten Fundusz do samorządów (w zasadzie bez dialogu pomiędzy uczestnikami rynku na temat efektywności wydatkowania funduszy zgodnie z celami GOZ).

Obecne propozycje Ministerstwa do złudzenia przypominają rozwiązania z Węgier, wprowadzone przez rząd Victora Orbana w 2011 r. Tymczasem ze sprawozdania Komisji Europejskiej dotyczącego wczesnego ostrzegania (COM(2023) 304, s. 3) wynika, że zarówno Chorwacja, jak i Węgry, w których funkcjonują państwowe systemy zagospodarowania odpadów opakowaniowych, znajdują się w wykazie państw członkowskich, w których istnieje ryzyko nieosiągnięcia celów w zakresie recyklingu odpadów komunalnych i opakowaniowych na 2025 r. Doświadczenia Węgier pokazują też, że kraje, w których funkcjonują takie systemy, mają wysoki poziom opodatkowania i odpowiadające mu niskie wskaźniki recyklingu opakowań. W 2022 r. wskaźnik ten na Węgrzech wyniósł 42,2 proc., czyli znacznie poniżej średniej unijnej wynoszącej 65,4 proc. (Eurostat). Istnieje więc poważna obawa, że Polska może podążyć śladami tych dwóch krajów i także, w efekcie nieefektywnego systemu fiskalno-redystrybucyjnego, wymaganych poziomów recyklingu nie osiągnąć.

Sektor produkcji i przetwórstwa żywności wprowadza na rynek ponad 60% wszystkich opakowań. Wynika to przede wszystkim ze skali produkcji żywności oraz z konieczności bezwzględnego zapewnienia polskim konsumentom żywności bezpiecznej, w czym opakowania odgrywają kluczową rolę. Opakowania żywności mają również znaczący wpływ na zachowanie cech jakościowych oraz trwałość produktu, czyli na niemarnowanie żywności. Wszystkie te czynniki łącznie decydują o bezpieczeństwie żywnościowym naszego kraju. Jako producenci i przetwórcy żywności doskonale rozumiemy ciążący na nas obowiązek   pokrywania kosztów zagospodarowania odpadów pochodzących z opakowań wprowadzanych na rynek. Takie jest prawo Unii Europejskiej i w pełni te obowiązki jesteśmy gotowi realizować. Stoimy jednak na stanowisku, że nie może się to odbywać w formie nałożenia parapodatku na każdy produkt w opakowaniu wprowadzany do sprzedaży, bez uwzględnienia specyfiki sektora żywnościowego. Jesteśmy więc zdecydowanie przeciwni rozwiązaniom, które spowodują gwałtowny i nieuzasadniony wzrost kosztów produkcji żywności w Polsce, przy jednoczesnej niskiej efektywności środowiskowej.

Naszym zdaniem, obecna koncepcja gospodarki odpadami opakowaniowymi w Polsce:

1. Stanowi próbę nacjonalizacji i fiskalizacji strumienia finansowego mającego zapewnić zagospodarowanie odpadów opakowaniowych, pozbawiając producentów realnego wpływu na wypełnianie przez nich obowiązków środowiskowych,
2. Zwiększy znacząco koszty prowadzenia działalności gospodarczej i obciążenia fiskalne dla całej polskiej gospodarki, a szczególnie dla polskich rolników i przetwórców żywności,
3. Podwyższy ceny produktów żywnościowych w sklepach, zmuszając polskich konsumentów do zwiększenia i tak już wysokich wydatków na żywność – na podstawowe artykuły,
4. Zwiększy znów poziom inflacji, z takim trudem ograniczany przez obecny rząd, której główną ofiarą będą osoby o najniższych dochodach,
5. Pogorszy klimat inwestycyjny w Polsce i ograniczy skłonności do rozwoju zarówno dla przedsiębiorców rdzennie polskich, jak i z kapitałem zagranicznym,
6. Pogorszy znacząco warunki finansowe funkcjonowania wszystkich podmiotów w łańcuchu produkcji i przetwórstwa żywności, w tym również polskich rolników, w stopniu niewspółmiernie wysokim względem realnie ponoszonych kosztów działania systemu.

Ponadto, zamierzenia Ministerstwa Klimatu i Środowiska mogą budzić obawy o zgodność z prawem UE, co wymaga szczególnej weryfikacji na późniejszym etapie. Prawo UE wyraźnie ogranicza przeznaczenie środków finansowych pochodzących od producentów wyrobów w opakowaniach, jednocześnie nakazując zapewnienie ustalania kosztów w porozumieniu wszystkich zainteresowanych stron, przejrzystości
i efektywności wydawania pieniędzy producentów oraz przestrzeganie zasad adekwatności wkładów finansowych producentów do rzeczywistych kosztów zagospodarowania odpadów opakowaniowych oraz pomniejszania tych kosztów o przychody osiągane ze sprzedaży surowców do recyklingu. Pragniemy więc wyrazić obawy, że zaproponowany przez Ministerstwo mechanizm parapodatkowy doprowadzi do niegospodarnego dysponowania pieniędzmi producentów egzekwowanymi przez aparat państwowy na podstawie niejasnych i nieprzejrzystych wyliczeń.

Rozporządzenie PPWR nakłada na producentów obowiązek uzyskania określonych poziomów recyklingu na dużą skalę oraz stosowania recyklatów w opakowaniach. O ile producenci mogą samodzielnie stosować zasady ekoprojektowania opakowań, o tyle budowa skutecznego systemu sortowania i recyklingu opakowań w praktyce i w odpowiedniej skali wymaga współpracy wielu interesariuszy. Podobnie ma się sprawa z recyklatami i zawracaniem recyklatów do opakowań. Wprowadzenie parapodatku doprowadzi do zaprzestania współpracy pomiędzy sortowniami czy recyklerami, a producentami, która do tej pory koordynowana była przez organizacje odzysku. To może zagrozić przyszłości produkcji żywności w Polsce, ponieważ w przypadku niezgodności z wymaganiami rozporządzenia PPWR w postaci braku odpowiedniej zawartości surowca wtórnego lub braku uzyskania recyklingu w odpowiedniej skali, firmy spożywcze nie będą mogły wprowadzać danego rodzaju opakowań na rynek.

Niżej podpisane organizacje reprezentujące sektor producentów i przetwórców żywności w Polsce apelują więc o zmianę podejścia do wdrażania tzw. rozszerzonej odpowiedzialności producenta
z zaproponowanego przez Ministerstwo modelu podatkowo-redystrybucyjnego na ten proponowany pierwotnie przez samo Ministerstwo Klimatu i Środowiska oraz przez liczne organizacje branżowe. Organizacje te wielokrotnie apelowały bowiem o stworzenie takich rozwiązań, które zapewnią:

1. pełną przejrzystość i adekwatność kosztów,
2. skierowanie środków producentów wyłącznie na cele zapisane w prawie europejskim,  
3. zagwarantowanie efektywności ekonomicznej zbiórki i sortowania odpadów opakowaniowych,
4. poprawy jakości samej zbiórki i zwiększenie osiąganych poziomów recyklingu.

Podsumowując: obecne zamiary Ministerstwa Klimatu i Środowiska są naszym zdaniem nie tylko szkodliwe gospodarczo i społecznie, poprzez wyraźny negatywny wpływ na gospodarkę żywnościową, ale też w oczywisty sposób kolidują z planem inwestycyjno-deregulacyjnym rządu, mającym nadać Polsce nową dynamikę rozwoju, której w obliczu szybko rosnącej konkurencji tak bardzo potrzebuje zarówno rolnictwo, jak i przetwórstwo żywności w Polsce.

Apelujemy o uwzględnienie powyższego stanowiska w pracach nad projektem ustawy oraz o jak najszybsze rozpoczęcie publicznej dyskusji nad optymalnym dla polskiej gospodarki modelem rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Skodyfikowanie obecnej koncepcji Ministerstwa Klimatu i Środowiska w postaci projektu ustawy, co ma nastąpić w marcu br., może znacząco pogorszyć nastroje w całym sektorze rolnictwa i przetwórstwa żywności oraz nastroje społeczne ze względu na potencjalne podwyżki cen żywności. Biorąc pod uwagę newralgiczny dla naszego kraju okres, wnosimy o jak najszybszą interwencję Pana Premiera w tym zakresie.  

Łączymy wyrazy szacunku,