20 lat przemian w polskim rolnictwie i na polskiej wsi
1 maja 2004 r. Polska stała się członkiem Unii Europejskiej, wraz z Cyprem, Czechami, Estonią, Litwą, Łotwą, Maltą, Słowacją, Słowenią i Węgrami. Było to największe w historii rozszerzenie UE.
W ciągu ostatnich dwóch dekad polskie rolnictwo zanotowało imponujący postęp, a na terenach wiejskich prawie dwukrotnie wzrosła liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą i znacznie zmalało bezrobocie. Dochody na pełnozatrudnionego rolnika zwiększyły się od 2004 r. ponad 2,5-krotnie. Dziś w wielu branżach produkcji, np. drobiu, owoców i warzyw (zwłaszcza jabłek i buraków cukrowych), zbóż i mleka, Polska należy do ścisłej czołówki europejskiej.
Poparcie Polaków dla członkostwa w UE
W referendum akcesyjnym, które odbyło się 7-8 czerwca 2003 r., za członkostwem w UE opowiedziało się 77,45 proc. obywateli biorących udział w głosowaniu, a 22,55 proc. było przeciw przy frekwencji 58,85 proc.
Z badania „Polska wieś i rolnictwo 2023 r.” wynika, że dziś, po blisko 20 latach od wejścia Polski do UE, 57,5 proc. mieszkańców obszarów wiejskich deklaruje, że gdyby referendum dotyczące członkostwa w Unii Europejskiej odbyło się obecnie, to zagłosowałoby „za”. Jedynie 10,9 proc. byłoby „przeciw”.
Rozwój przedsiębiorczości na obszarach wiejskich
Po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej na obszarach wiejskich w bardzo szybkim tempie następowała transformacja sektora rolno-spożywczego i spadek poziomu bezrobocia, przy równoczesnym rozwoju przedsiębiorczości, również w zakresie działalności niezwiązanej z rolnictwem. W latach 2004-2022 wzrosła prawie dwukrotnie liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na terenach wiejskich w przeliczeniu na 100 tys. osób w wieku produkcyjnym – to wzrost o 5493, z 7701 do 13194 – a stopa bezrobocia spadła z 17,6 proc. do zaledwie 3,3 proc.
Zmiany strukturalne w rolnictwie
Transformacji sektora rolno-spożywczego towarzyszyły głębokie zmiany strukturalne w rolnictwie. Od momentu wejścia Polski do UE notuje się systematyczny wzrost średniej powierzchni użytków rolnych w jednym gospodarstwie rolnym (z 8,7 ha przed akcesją do 11,1 ha w 2020 r.).
Kolejne lata po wstąpieniu do UE wiązały się ze wzrostem liczby średnich i dużych gospodarstw rolnych w Polsce, w tym w szczególności tych o powierzchni powyżej 20 ha. Przed wstąpieniem Polski do UE wartość dodana rolnictwa osiągała zaledwie 6,8 mld euro, natomiast w roku 2023 wzrosła do 22,1 mld euro. Dochody na pełnozatrudnionego rolnika zwiększyły się od 2004 r. ponad 2,5-krotnie.
Rozwój handlu zagranicznego
Polski sektor rolno-spożywczy przed 2004 r. był bardzo słabo związany z rynkami zagranicznymi. Polska była importerem netto żywności. Eksport w 2002 r. nie przekraczał 3,6 mld euro, a import był wyższy o około 400 mln euro.
W okresie członkostwa Polski w UE nastąpił znaczący wzrost eksportu polskiego sektora rolno-spożywczego, zwiększając jego udział w Jednolitym Rynku Europejskim. Wartość eksportu polskiej żywności w 2023 r. wzrosła do 51,8 mld euro, co stanowi ponad 10-krotny wzrost w porównaniu do okresu przed akcesją, a dodatnie saldo handlowe przekroczyło 18,6 mld euro i jest kilkukrotnie wyższe niż cały eksport rolno-spożywczy przed członkostwem.
Rozwój eksportu był możliwy m.in. dzięki modernizacji gospodarstw rolnych i unowocześnieniu przetwórstwa rolno-spożywczego przy wykorzystaniu środków unijnych. W wielu branżach produkcji – np. drobiu, owoców (przede wszystkim jabłek) i warzyw (zwłaszcza buraków cukrowych), zbóż i mleka – Polska należy do ścisłej czołówki europejskiej.
Relacje Polski z innymi państwami członkowskimi
Dzięki akcesji do Unii Europejskiej Polska zyskała możliwość wpływu na kształt prawa unijnego, korzystania z wspólnie ustanowionych mechanizmów wsparcia oraz dostęp do jednolitego rynku. Członkostwo Polski w UE przyczyniło się również do stabilizacji relacji w dziedzinie rolnictwa z państwami członkowskimi UE. Współpraca nie koncentruje się wyłącznie na stosunkach bilateralnych, ale ukierunkowana jest na rozwiązywanie problemów w szerszym kontekście międzynarodowym – w skali całej UE, jak również globalnie.
Podsumowanie 20 lat obecności polskiego rolnictwa w UE
Pomimo wielu wyzwań i pojawiających się trudności bilans 20 lat obecności polskiego rolnictwa i obszarów wiejskich w UE wypada zdecydowanie korzystnie. W ciągu ostatnich dwóch dekad polskie rolnictwo zanotowało imponujący postęp, a jego rola w zapewnieniu bezpieczeństwa żywnościowego i w gospodarce kraju jest istotna.
Rozwój handlu rolno-spożywczego stanowi jeden z kluczowych elementów polskiego sukcesu gospodarczego w obszarze rolnictwa, odzwierciedlając korzyści z integracji Polski z europejskimi strukturami rolnymi.